MGA BIKOLANONG HEROENG NAWAR'AN KI ANINO - PANAPAT NA PARTE

SI DON PEDRO ESTEVAN

Raffi Banzuela

Bako man gayod salâ na midbidon si Pedro Estevan bilang sarong heroe kan Kabikolan. Saiyang tinawan ki proteksyon su mga namamanwaan sa panahon na su mga piratang Moro daing kaniniring su pasakit sa mga banwaan. Su mga Kastila pinabayaan su mga namamanwaan, inagawan pa kan armas na puwedeng gamiton sa saindang depensa. Uga-ring diiton sana an nakakaaram kun siisay an tawong ini, kun ano an saiyang nagkagirinibohan.

Si Pedro Estevan naging gobernadorcillo kan Tabaco, Albay kan 1782. Gikan siya sa pamilyang namayo kan banwaan bago pa mag-abot su mga Kastila. “Indio legitimo principal de nacimiento de una ilustre familia,” susug sa mga kasuratan (Luis Camara Dery, From Ibalon to Sorsogon, Quezon City: New Day Publishers, 1991: 95-96). Kun siring, si Estevan  sarong maguinoo. Saro kan mga naging responsibilidad niya bilang gobernadorcillo iyo an pangenotan an saiyang mga kaimanwa sa paglaban sa mga piratang Moro.

Ginamit ko sa sarong rawit-dawit (AWIT KAN DUMAGSA) an mga impormasyon na napag-adalan ni Dr. Dery. Si Dr. Dery sakuyang amigo. Segun sa historya, si Estevan sana an unikong Indio na tinâwan ki medalya kan Hadi kan España, ini iginawgaw saiya kan Obispo kan Nueva Caceres sa  paagi ki sarong seremonya. Nagkapira pang mga orgolyosong pag-omaw an itinao saiya. Su mga principalia kan banwaan kan Bacacay tinawan siya ki daga sa pagmidbid kan saiyang nagkagirinibohan. Nadangog ko pa an nagkapirang mga gurang sa banwang ini na pig-apod na Tibang-Tibang an sarong lugar harani sa barangay Pili. Gayod ini an daga na itinao kay Don Pedro Estevan. Tibaad midbid siya sa lugar bilang “Teban” o “Tibang.”

Ginurangan ni Don Pedro Estevan an pakipaglaban sa mga piratang Moro. Mala, 80 anyos na siya pinangenotan pa an pakilaban sa sarong dakulang puwersa kan mga piratang Moro duman sa Togbogan Bay sa kadagatan kan Caramoan, Camarines Sur kan Oktubre 25-26, 1818. Igwa ki 40 mga panco su mga piratang Moros Dinaog ninda ito. Sabi ni Norman G. Owen dinaog nara Estevan an dakulaon na puwersa kan mga Moro (The Bikol Blend, Bikolanos and Their History, Quezon City: New Day Publishers, 1999: iv, vi, 6, 10, 183, 266). Sa enkuwentrong ito nadakop ni Estevan si Prinsipe Nune, aki kan Sultan kan Mindanao. Napalubog o nadakop man ninda an 23 na mga panco. Nagpoon kan 1782 si Don Pedro Estevan sa pagtao ki proteksyon sa mga namamanwaan. Ini nagtapos kan 1821. Gurang na siya. 

Igwa pa ki ibang Bikolnon na nakilaban sa mga piratang Moro alagad si Don Pedro Estevan ang pigmidbid na daing takot, pinakamatibay. Natuparan ko man an sarong istorya unong kay “Comisario Juan” na irinalaog sa sarong sako an  may 400 na mga talinga ki mga piratang Moro na dinaraog ninda. Ini ipinaheling kay Don Juan Alvarez Guerra an Alcalde Mayor kan panahon na ito. Iba si “Comisario Juan” kay Don Pedro Estevan.

Nagkaigwa ki katoninongan dangan marhay na pamuhay-buhay su mga Bikolnon sa pagkaronot ni Estevan sa maringis na pananalakat kan mga pirata.

Tibaad lamang matawan ki tamang pagmidbid si Don Pedro Estevan, makalakop an saiyang nagkagirinibohan, maadalan man.

An joanga sarong klase ki sakayan sa dagat na kaipuhan an dai kukulangon sa 100 na paragaod tanganing mapa-andar. Igwa ining sakay na 20 gerero buda anom pa na may mga badil. An mga paragaod igwa man ki mga armas. Kun may kaiwal, an gabos na lunad minasururug. 

An mga panco, midbid man na paraw, orog na dakula kaysa falua, kàya maglunad ki 50 katawo. Piggagamitan an panco ki mga layag buda sagwan tangani maghiro.
An falua sadit sa panco, igwa ki abot sa 17 mga paragaod. Makaskas maghiro. Ini su gamit nara Estevan sa pagpatrolya buda pakilaban sa mga piratang Moro kan siglo 17 sagkod 18.

Su mga pig-apod na gobernadorcillo iyo an mga Indio na piniling mamayo kan mga banwaan susug sa kagustuhan kan mga Kastila. Su saindang mga pangenot na trabaho iyo an magkolekta kan mga tributo buda magpasunod kan mga pangangaipo sa pig-aapod na polos y servicios. Nagkaigwa kan mga gobernadorcillo sa tahaw kan siglo 18 sagkod nagtapos su pananakop kan mga Kastila sa Pilipinas.

Boot sabihon kan Marina Sutil iyo an puwersa sa kadagatan na kompuwesto ki mga saradit na sakayan na armado ki mga lantaka. Ginamit ini kan mga Kastila sa pagbokod sa mga pirata.

An principalia sarong sektor o klase sa sosyedad na midbid dara kan saindang estatura sa buhay—sa lado sosyal, ekonomiya, buda politika.

An dumagsa paros na gikan sa sirangan.